وقتی در قفسه سینه درد یا ضربان نامنظم قلب را احساس می‌کنید، این ممکن است نشانه‌ای از مشکل در عملکرد قلب باشد. پزشکان در این مواقع از دستگاه الکتروکاردیوگرام (ECG) استفاده می‌کنند تا عملکرد قلب را بررسی کرده و علت مشکل را شناسایی کنند. در این مقاله حامی طب متین، به توضیح نحوه عملکرد این دستگاه و اطلاعاتی که از آن به دست می‌آید، پرداخته می‌شود.
الکتروکاردیوگرام چیست و چگونه قلب را رمزگشایی می‌کند؟
الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) روشی غیرتهاجمی و کاملا بی‌خطر است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. هر ضربان قلب با یک موج الکتریکی آغاز می‌شود که از گره سینوسی-دهلیزی (ضربان‌ساز طبیعی قلب) شروع شده و مانند یک جریان، در سراسر قلب پخش می‌شود. دستگاه الکتروکاردیوگرام این سیگنال‌ها را از طریق الکترودهای متصل به پوست دریافت کرده و آن‌ها را به نموداری تبدیل می‌کند که پزشکان با تحلیل آن، سلامت قلب را ارزیابی می‌کنند.
این آزمایش که به اختصار ECG یا EKG نیز نامیده می‌شود، نه تنها سرعت و ریتم ضربان قلب را نشان می‌دهد، بلکه می‌تواند آسیب‌های عضله قلب، بزرگ شدن حفره‌های قلبی و حتی کمبود اکسیژن رسانی به سلول‌ها را نیز آشکار کند.
چه زمانی به انجام الکتروکاردیوگرام نیاز داریم؟
پزشکان در مواجهه با علائمی مانند موارد زیر، انجام الکتروکاردیوگرام را توصیه می‌کنند:
- درد قفسه سینه که ممکن است نشانه‌ای از حمله قلبی باشد.
- تنگی نفس غیرقابل توجیه.
- تپش قلب، لرزش یا احساس ضربان نامنظم.
- خستگی مزمن یا سرگیجه‌های مکرر.
- شنیدن صداهای غیرعادی هنگام گوش دادن به قلب با استتوسکوپ.
همچنین اگر بالای ۵۰ سال سن دارید، سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی دارید یا تحت درمان‌های خاصی قرار گرفته‌اید، انجام منظم الکتروکاردیوگرام به عنوان بخشی از چکاپ‌های دوره‌ای ضروری است.
مراحل انجام الکتروکاردیوگرام: از تشخیص تا اقدام
فرآیند ثبت الکتروکاردیوگرام سریع برای مثال بر روی برانکارد، بدون درد و تنها در ۱۰ دقیقه انجام می‌شود:
- آماده‌سازی پوست: تکنسین، نقاط اتصال الکترودها روی سینه، مچ دست و پاها را با ژل مخصوص آغشته می‌کند تا رسانایی سیگنال‌ها بهبود یابد. در برخی موارد، موهای زائد این نواحی تراشیده می‌شود.
- نصب الکترودها: ۱۲ تا ۱۵ الکترود نرم و چسبنده (هر کدام به اندازه یک سکه) روی پوست قرار می‌گیرند. این الکترودها به سیم‌هایی متصل هستند که داده‌ها را به دستگاه الکتروکاردیوگرام منتقل می‌کنند.
- ثبت فعالیت قلب: در حالی که بی‌حرکت دراز کشیده‌اید، دستگاه سیگنال‌های قلب را دریافت و روی کاغذ یا صفحه نمایش ترسیم می‌کند. در این مرحله، نفس کشیدن طبیعی و پرهیز از حرکت یا صحبت کردن حیاتی است.
پس از اتمام، الکترودها برداشته شده و می‌توانید به فعالیت عادی خود بازگردید.
انواع الکتروکاردیوگرام: از تست استرس تا پایش ۴۸ ساعته
برخی اختلالات قلبی تنها در شرایط خاصی مانند ورزش یا استرس ظاهر می‌شوند. بنابراین، انواع مختلفی از الکتروکاردیوگرام برای شرایط گوناگون طراحی شده است:
۱. الکتروکاردیوگرام استاندارد
رایج‌ترین نوع که در حالت استراحت انجام می‌شود و وضعیت عمومی قلب را بررسی می‌کند.
۲. تست استرس (Exercise ECG)
این تست حین فعالیت بدنی روی تردمیل یا دوچرخه ثابت انجام می‌شود تا واکنش قلب به فشار ناشی از ورزش سنجیده شود. الکتروکاردیوگرام در این حالت می‌تواند انسداد عروق کرونر یا اختلالات ریتم قلب ناشی از فعالیت را نشان دهد.
۳. هولتر مانیتورینگ
دستگاه کوچکی که به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به بدن متصل می‌شود و فعالیت قلب را در طول روز ثبت می‌کند. این روش برای تشخیص آریتمی‌های متناوب یا علائمی که همیشه ندارند، ایده‌آل است.
۴. ثبت کننده رویداد (Event Monitor)
نوعی هولتر که تنها هنگام بروز علائم (مثل تپش قلب) توسط بیمار فعال می‌شود. برخی از این دستگاه‌ها به طور خودکار سیگنال‌های غیرطبیعی را تشخیص داده و ثبت می‌کنند.
آیا الکتروکاردیوگرام عوارض دارد؟
خطرات مرتبط با نوار قلب تقریبا صفر است. این روش کاملا غیرتهاجمی است و هیچ اشعه یا جریان الکتریکی به بدن وارد نمی‌کند. تنها عارضه احتمالی، حساسیت پوستی موقت به ژل یا چسب الکترودهاست که با کرم‌های ساده برطرف می‌شود.
تفسیر نتایج: زبان امواج قلب
نمودار الکتروکاردیوگرام از چندین موج (P, Q, R, S, T) تشکیل شده که هر کدام نشان‌دهنده مراحل مختلف چرخه قلبی هستند:
- موج P: انقباض دهلیزها.
- مجموعه QRS: انقباض بطن‌ها.
- موج:: بازگشت بطن‌ها به حالت استراحت.
پزشک با بررسی فواصل بین این امواج، شکل و ارتفاع آن‌ها، مشکلاتی مانند موارد زیر را تشخیص می‌دهد:
- آریتمی (ضربان نامنظم).
- ایسکمی (کمبود خونرسانی به قلب).
- سکته قلبی قدیمی یا جدید.
- بزرگ شدن قلب یا عدم تعادل الکترولیت‌ها.
آمادگی برای نوار قلب: نکاتی برای نتیجه دقیق‌تر
- از مصرف آب سرد قبل از آزمایش خودداری کنید؛ زیرا می‌تواند باعث ایجاد موج غیرطبیعی در نمودار شود.
- از کرم‌های موضعی روی سینه استفاده نکنید.
- لباس راحت بپوشید تا نصب الکترودها آسان باشد.
- اگر تست استرس انجام می‌دهید، کفش ورزشی مناسب به همراه داشته باشید.
نتیجه گیری
بدون شک، الکتروکاردیوگرام یکی از دستاوردهای بزرگ پزشکی در تشخیص زودهنگام بیماری‌های قلبی است. این فناوری ساده اما قدرتمند، سالانه جان میلیون‌ها نفر را با شناسایی به موقع مشکلات قلبی نجات می‌دهد. اگرچه تفسیر تخصصی نتایج آن بر عهده پزشک است، اما آگاهی عمومی از نحوه عملکرد این دستگاه می‌تواند ترس از ناشناخته‌ها را کاهش داده و افراد را به انجام به موقع چکاپ تشویق کند.
فراموش نکنید که سلامت قلب تنها به یک آزمایش وابسته نیست، اما الکتروکاردیوگرام همچون چراغی است که مسیر پیشگیری و درمان را روشن می‌سازد.